Xử trí khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Khô miệng xảy ra khi các tuyến nước bọt không sản xuất đủ nước bọt để giữ ẩm trong miệng.

Khô miệng sau hóa xạ trị ung thư thường do tác dụng phụ của thuốc hoặc tia xạ. Làm ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến nước bọt.

Khô miệng có thể gây khó nhai, khó nuốt, giảm vị giác và khó nói chuyện vì nước bọt cần cho các hoạt động này.

Những dấu hiệu, triệu chứng khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Các dấu hiệu và triệu chứng của khô miệng sau hóa xạ trị ung thư bao gồm:

Miệng có cảm giác dính, khô.
Nước bọt quánh, đặc;
Miệng hoặc lưỡi đau hoặc có cảm giác nóng bỏng;
Môi hoặc góc miệng bị nứt;
Lưỡi khô, cứng;
Khó nhai, khó nuốt và giảm vị giác;
Khó nói chuyện.

Khô miệng sau hóa xạ trị cũng là nguyên nhân gây ra các vấn đề về răng.

Thông thường, nước bọt giúp duy trì sự cân bằng hệ vi khuẩn trong miệng. Khi không đủ nước bọt, vi khuẩn và các loại sinh vật khác trong miệng sẽ phát triển quá nhanh. Điều này có thể dẫn tới loét và nhiễm trùng khoang miệng. Thậm chí bao gồm cả nấm miệng.

Nước bọt còn có vai trò rửa trôi axit và các mẩu thức ăn còn lại trong miệng sau khi ăn. Thiếu nước bọt có thể gây ra bệnh nướu răng và sâu răng.

Khô miệng cũng có thể gây khó khăn khi mang hàm giả.

Những nguyên nhân khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Khô miệng sau hóa xạ trị ung thư thường do ảnh hưởng của hóa chất hoặc của tia xạ.

Hóa trị và xạ trị làm tổn thương tuyến nước bọt và gây khô miệng.

Hoá trị ung thư gây khô miệng do làm nước bọt đặc hơn. Nhưng đây thường là triệu chứng tạm thời và sẽ biến mất khoảng 2-8 tuần sau khi kết thúc điều trị.

Xạ trị ở đầu, mặt hoặc cổ cũng có thể gây khô miệng. Tình trạng này có thể mất 6 tháng hoặc lâu hơn. Do các tuyến nước bọt cần thời gian để bát đầu tái sản xuất nước bọt sau đợt xạ trị.

Một số bệnh nhân xạ trị có thể thấy tình trạng khô miệng cải thiện trong năm đầu tiên sau khi xạ trị.

Tuy nhiên, tình trạng khô miệng sẽ tiếp tục kéo dài ở các mức độ khác nhau với đa số bệnh nhân. Tác dụng phụ này dễ xảy ra hơn nếu xạ trị tác động trực tiếp lên tuyến nước bọt.

Khô miệng sau hóa xạ trị ung thư có thể do tác dụng phụ của các thuốc dùng kèm

Khô miệng sau hóa xạ trị cũng có thể bởi vì:

Bệnh mô ghép-chống-chủ (Graft-versus-host disease), trong đó tế bào được cấy từ người cho nhận ra cơ thể của bệnh nhân là ngoại lai và tấn công thông qua cơ chế miễn dịch;
Thuốc chống trầm cảm;
Thuốc lợi tiểu (làm tăng tiểu tiện);
Một số thuốc giảm đau;
Nhiễm trùng miệng;
Mất nước.

Xử trí với khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Giảm các tác dụng phụ là một phần quan trọng trong việc chăm sóc và điều trị bệnh ung thư.

Lĩnh vực này được gọi là kiểm soát triệu chứng hoặc chăm sóc giảm nhẹ/xoa dịu.

Hãy trao đổi với bác sĩ hoặc người phụ trách chăm sóc sức khỏe của bạn nếu có bất cứ triệu chứng nào. Bao gồm triệu chứng mới xuất hiện và cả sự thay đổi của các triệu chứng đã gặp theo thời gian.

Nhai kẹo cao su không đường có thể giảm khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Mặc dù khô miệng sau hóa xạ trị ung thư không thể ngăn ngừa được. Một số phương pháp sau có thể giúp ích:

Thuốc ngăn ngừa hoặc làm giảm các phản ứng phụ của xạ trị, như amifostine (Ethyol).
Chất thay thế nước bọt và nước súc miệng với hyetellose, hyprolose, hoặc carmellose.
Thuốc kích thích tuyến nước bọt, như pilocarpine (Salagen) hoặc cevimeline (Evoxac).
Một số cách kích thích tuyến nước bọt khác, như ngậm kẹo không đường hoặc nhai kẹo cao su không đường.
Châm cứu có thể giảm khô miệng theo một số nghiên cứu.

Lưu ý: Nên trao đổi với bác sĩ của bạn về tình trạng khô miệng sau hóa xạ trị ung thư. Có thể hỏi ý kiến bác sĩ về việc có nên sử dụng các thuốc được gợi ý trên và cách sử dụng. Tránh tự ý mua thuốc và tự ý sử dụng thuốc.

Những lời khuyên sau đây có thể giúp bạn kiểm soát khô miệng sau hóa xạ trị ung thư. Ngăn ngừa các bệnh nha khoa do ảnh hưởng của khô miệng:

Kiểm tra sức khoẻ răng miệng trước khi bắt đầu xạ trị hoặc hóa trị. Lên kế hoạch và thực hiện càng sớm càng tốt. Nếu cần nhổ răng, bạn cần phải làm ít nhất 3 tuần trước khi xạ trị, hóa trị để vết thương có thể lành.
Đánh răng sau mỗi bữa ăn và trước giờ đi ngủ bằng bàn chải đánh răng và kem đánh răng có fluoride. Ngâm bàn chải trong nước ấm để lông bàn chải mềm hơn.
Dùng chỉ nha khoa nhẹ nhàng mỗi ngày một lần.
Súc miệng 4-6 lần một ngày, đặc biệt là sau bữa ăn, với muối và muối nở (baking soda). Hãy thử pha nửa muỗng cà phê muối và nửa muỗng cà phê muối nở trong 1 cốc nước ấm.
Khi bắt đầu điều trị xạ trị, hãysử dụng nước súc miệng và gel có fluoride. Đây là một phần quan trọng trong việc chăm sóc sức khoẻ trong điều trị ung thư.
Uống nước từng ngụm trong ngày và dùng nước bọt nhân tạo để làm ẩm miệng.
Tránh nước súc miệng và các sản phẩm nha khoa khác có chứa cồn. Bạn có thể dùng các sản phẩm dành cho người bị khô miệng mà không cần đơn thuốc có trên thị trường.
Sử dụng máy tạo ẩm phun sương mát mẻ, đặc biệt vào ban đêm.

Ngoài ra, hỏi ý kiến nha sĩ. Nha sĩ có thể kê thêm đơn thuốc giúp tăng tiết nước bọt hoặc nước súc miệng giúp giảm nhiễm trùng khoang miệng.

Những lời khuyên sau đây có thể giúp cải thiện việc ăn uống khi bị khô miệng sau hóa xạ trị ung thư

Uống ít nhất 8 ly nước mỗi ngày. Mục đích của uống nước là để làm ướt miệng. Chống mất nước. Việc uống 8 ly nước mỗi ngày có thể sẽ khó tuân thủ. Và có thể gây buồn nôn. Vì vậy bạn có thể uống nước sao cho miệng không khô. Ngày đi tiểu 4 – 5 lần, mỗi lần ít nhất 250 ml. Nên mang theo mình một chai nước để đảm bảo bạn luôn uống đủ nước.
Tránh uống rượu, đồ uống có caffein (như cà phê, trà và cola) và nước trái cây có vị chua.
Ăn các thức ăn mềm, ẩm đã để nguội hoặc được làm mát.
Làm ẩm thực phẩm khô với nước dùng, nước sốt, bơ hoặc sữa.
Tránh thức ăn khô, thô, hoặc cứng.
Tránh thức ăn chua(có tính axit) hoặc cay có thể làm nóng, bỏng miệng.
Không hút hoặc nhai thuốc lá.
Tránh thức ăn hoặc thức uống đặc quánh và có đường.